روش تحقیق(قسمت نهم)

- چكيده9 و تفاوت آن با خلاصه10 و نتيجه11
چكيده در اصطلاح به خلاصه‌اي از يك نوشته اطلاق مي‌شود كه فشرده تمام مطالب مهم يا قسمت‌هاي اساسي آن نوشته شده باشد. چكيده در مقالات يا پايان نامه‌هاي پژوهشي بر خلاف ديگر نوشته‌ها( مثل كتاب درسي) در ابتداي گزارش مي آيد.
چكيده، آينه تمام نماي پژوهش است. از اين‌رو در چكيده مقاله يا پايان‌نامه به مسأله پژوهشي، اهميت و ضرورت پژوهش، سؤالات پژوهش، نوع منابع و مدارك و نتايج و يافته‌ها اشاره مي شود.
حجم چكيده‌، تابع حجم پژوهش است و محدوده و اندازه استانداردي ندارد.
چكيده بايد مستقل و توضيح فشرده‌اي از كل مقاله باشد كه ديد كلي را به خواننده مي‌دهد.
از ارجاع دادن به مراجع و نيز استفاده از پانويس در چكيده بايد خودداري كرد.
از ذكر مثال و به كاربردن واژه‌هاي مترادف در چكيده پرهيز شود، به گونه‌اي كه نتوان هيچ قسمتي از آن را حذف كرد. جملات چكيده بايد كوتاه، ساده، روان و مرتبط با يكديگر باشد،12 به گونه‌اي كه امكان كم يا زياد نمودن عبارت يا كلمه‌اي وجود نداشته باشد.
لذا تفاوت چكيده با ديگر قسمت‌هاي تحقيق به ويژه خلاصه و نتيجه، مشخص است؛ چرا كه در خلاصه پژوهش و نتيجه آن، محدوديت‌هاي فوق متصور نيست. حاصل پژوهش بدون ادله و شواهد در پايان بيان مي‌شود. نتيجه بر خلاف چكيده متضمن تعريف و بيان مسأله نيست، بلكه صرفاً نشان مي‌دهد كه مطالعه نظام‌مند چه نوآوري دارد.
چكيده بايد شامل بخش‌هاي زير باشد:
- انگيزه13:
چرا به اين مسأله پرداخته‌ايم و دنبال نتايج هستيم؟ چرا مسأله مهم است؟
سعي نكنيد اهميت چيزهاي كلي را بيان كنيد. اگر اهميت مسأله واضح است، بهتر است ابتدا بيان مسأله را اول بياوريد و مشخص كنيد چه بخشي از آن را مي‌خواهيد حل كنيد.
معمولا شامل:
اهميت كار شما
سختي موضوع
مزايا در صورت حل موفقيت‌آميز مسأله
- بيان مسأله14:
مي‌خواهيد چه مسأله‌اي را حل كنيد؟
محدوده كار شما چيست ( آيا حالت خاصي از مسأله است)؟
- رهيافت15:
چگونه مي‌خواهيد مسأله را حل كنيد يا آن را بهبود دهيد؟ ابزار و روش شما در حل مسأله چيست؟
- نتايج16:
پاسخ بدست آمده چيست؟
اگر نتايج عددي است، مشخصاً ميزان آن را بيان كنيد. از به كار بردن الفاظي مانند "خيلي"، "كم"، "قابل توجه" و... بپرهيزيد. هر گونه محدوديت اصلي در نتايج بايد بيان شود.

5- اطلاعات17، داده‌ها18
تحقيق و پژوهش، فرايند توليد علم و دانش است. توليد علم نيز مانند توليد هر امر ديگر، از مواد اوليه آغاز مي‌شود. محقق با ابزارها و روش‌هاي مختلف، مواد اوليه را فراهم مي‌آورد و آن گاه آنها را پردازش و تحليل مي‌كند.
آنچه محقق با ابزارهاي معين به دست مي‌آورد، مواد خام است. به عنوان مثال، وقتي محقق با روش مطالعه كتابخانه‌اي به تتبع مي‌پردازد، هرآنچه در كتابها مي‌يابد، مواد خام محسوب مي‌شوند. اين مواد را «داده‌ها» يا يافته‌ها مي‌نامند. محقق نبايد مواد خام را به همان صورتي كه مي‌يابد فيش‌برداري و در فرايند تحقيق وارد كند؛ بلكه بايد آنها را با ملاك‌هاي معيني سنجش، پالايش و سپس گزينش كند. حاصل سنجش و گزينش كه در واقع مواد شايسته‌اند ، «اطلاعات» ناميده مي‌شوند.
بنابراين اطلاعات همان داده‌هاي شايسته و داده‌ها همان صورت خام اطلاعات‌اند. بسياري از داده‌ها در فرآيند سنجش و گزينش، حذف مي‌شوند و در مواردي آنچه يافت نشده است(فقدان داده) به صورت اطلاعات به كار مي‌آيد. داده عنصري است كه مي‌تواند حداقل براي يك نفر معنادار باشد، در حالي كه اطلاعات آن است كه صحتش حداقل براي جمعي به نحو روشمند اثبات شده است.
فرايند تحقيق در واقع دو مرحله عمده دارد: مرحله نخست، سنجش و گزينش مواد اوليه يا مرحله تبديل داده‌ها به اطلاعات است و مرحله دوم، پردازش و تحليل اطلاعات براي رسيدن به نتايج تحقيق است.19

6- كليد واژه20 يا واژگان كليدي
در مقاله‌هاي پژوهشي كليد واژه، جانشين فهرست موضوعي مطالب است. در هر مقاله بايد در حدود سه تا ده كلمه كليدي‌ كه نشانگر عناوين اصلي پژوهش است، به عنوان كليد واژه قرار گيرد. به وسيله كليد واژه‌ها مي توان در شبكه‌هاي اطلاع‌رساني به جستجو در مقالات پرداخت. به عبارت ديگر واژگان كليدي، نقش نمايه را در جستجوهاي الكترونيكي و اينترنتي داراست. كلماتي كه براي كليدواژه انتخاب مي‌شوند، مي‌توانند به صورت بسيط يا مركب باشند.21
لازم به ذكر است واژگان كليدي در مقاله پژوهشي با واژگان و مفاهيم كليدي در رساله‌ها و پايان نامه‌ها متفاوت است. مراد از واژگان و مفاهيم در رساله‌هاي پژوهشي همان مفاهيم و اصطلا حات خاصي است كه در رساله وجود دارد يا اينكه پژوشگر اصطلاحات خاصي براي پژوهش برگزيده است كه در كليات رساله تحت عنوان «مفهوم شناسي» بايد تعريف و مشخص شود.
بعنوان مثال كليد واژه هاي اين نوشتارواژه هاي زير ميباشد
پژوهش، تحقیق، مسألة پژوهشی، فرضیه، چکیده، اطلاعات، کلیدواژه، گزارش پژوهش.

7- گزارش22 پژوهش
واژه گزارش از جمله واژه‌هاي بسيار كاربرد خصوصاً در دانش اطلاع‌رساني است. اين واژه در لغت به معاني مختلفي نظير تفحص، جستجو، اطلاع‌دادن، گفتن، ادا كردن و بيان امور گذشته به كار رفته است.23 اين واژه در اصطلاح به هرگونه عرضه شفاهي يا كتبي اطلاعات كه از اصول و قواعد خاصي پيروي كرده باشد اطلاق مي‌شود.24
بر اين اساس به هرگونه نوشته‌اي كه جريان تحقيق و نتايجي را كه از آن به دست آمده است، منعكس سازد، «گزارش پژوهش» گفته مي‌شود. پژوهش علمي وقتي كامل مي‌شود كه پژوهشگر نتايج پژوهش خود را به رشته تحرير درآورد و آن را در اختيار ديگران قرار دهد. به همين دليل از ديرباز تاكنون پژوهش نامه‌نويسي يا تهيه گزارش تحقيق بخش جدايي‌ناپذير فرايند پژوهش به شمار مي‌آيد.
تدوين گزارش پژوهش، مرحله آخر پژوهش مي‌باشد. مراحل پژوهش به ترتيب عبارتند از:
- مرحله اول: جستجو و انتخاب مسأله پژوهشي؛
- مرحله دوم: شناخت مسأله پژوهشي؛
- مرحله سوم: جمع آوري اطلاعات؛
- مرحله چهارم: تجزيه و تحليل اطلاعات جمع‌آوري شده.
- مرحله پنجم: تدوين گزارش پژوهش.
انواع گزارش پژوهش:
گزارش پژوهش در جهت پاسخگويي به نيازهاي مختلفي تدوين مي‌شود؛ از اين‌رو بايد در قالب‌هاي گوناگوني نيز متناسب با آن نيازها ارائه گردد. در اينجا به سه شكل پر كاربرد آن اشاره مي‌شود:
الف) گزارش كامل يا تفصيلي به صورت پايان‌نامه
در صورتي كه در گزارش علاوه بر بيان تمام يافته‌ها و نتايج، چگونگي روند انجام پژوهش نيز به صورت كامل بيان شود، به آن گزارش كامل گفته مي‌شود. اين نوع گزارش‌ها به دليل پرحجم بودن، قابليت انتشار در سطح وسيع ندارند و تنها در كتابخانه مراكز آموزشي نگهداري مي‌شود. پايان‌نامه‌ها و رساله‌هايي كه در دوره‌هاي كارشناسي، كارشناسي ارشد و دكتري نوشته مي‌شوند از اين نوع گزارش‌ها هستند.25
در فرايند تدوين گزارش تفصيلي، چند نوع گزارش ديگر نيز وجود دارد:
- تدوين پيشنهاد موضوع(مسأله) براي پژوهش؛
- تدوين طرح تحقيق؛
- گزارش پيشرفت اجراي تحقيق؛
- گزارش نهايي پژوهش( گزارش تفصيلي = پايان نامه).
ب)گزارش‌هاي فشرده يا گزارش به صورت مقاله
اگر در گزارش ضمن بيان نتايج پژوهش، كمتر به جريان انجام پژوهش پرداخته شود ـ تا از حجم آن كاسته گردد، به آن «گزارش فشرده» مي گويند. ويژگي اين گزارش‌ها اين است كه در عين فشرده بودن، اطلاعات نسبتاً خوبي به خوانندگان ارائه مي‌دهد به طوري كه بر اساس آن اطلاعات، خواننده مي‌تواند از مسأله پژوهشي، طرح، يافته‌ها و نتيجه‌گيري پژوهش، ارزشيابي به عمل آورد. در عين حال خوانندگاني كه به موضوع تحقيق علاقمند مي‌گردند، مي توانند به گزارش تفصيلي پژوهش مراجعه كنند.
اين نوع گزارش‌ها به دليل حجم كم، قابليت انتشار در مجلات پژوهشي را دارند. پژوهشگران آزاد پژوهش خود را به صورت مقاله مي‌نويسند. مقاله‌هاي علمي در واقع از قبيل گزارش‌هاي فشرده هستند. 26
ج) گزارش خاص
گزارش‌هايي كه با سفارش فرد يا سازماني به سبك و در چارچوب خاصي ،تهيه مي‌شود «گزارش خاص» گفته مي‌شود.