8 – رساله،27 مقاله28
رساله يكي از انواع نوشته است كه داراي ساختار ويژگي‌هاي خاص خود ميباشد و از اين جهت با ديگر نوشته‌ها تمايزاتي دارد.
ويژگي‌هاي رساله و تفاوت آن با ساير فراورده‌هاي فكري:
- رساله نوشته‌اي است كه در نتايج و يافته‌هاي يك پژوهش همراه با اقداماتي كه در جهت اجراي آن پژوهش انجام گرفته، بيان شده است.
- مخاطب رساله، پژوهشگران يا افرادي هستند كه از لحاظ علمي در سطح پژوهشگر صاحب رساله مي‌باشند.
- رساله از جمله نوشته‌هايي است كه چاپ نمي‌شود. (مگر با تغييرات)
- رساله يك نوشته كاملاً علمي است؛ زيرا محصول يك پژوهش علمي است.
- رساله نوشته مستند و معتبر است؛ زيرا مطالب و اطلاعات آن در روند پژوهش، ارزيابي و تجزيه و تحليل شده است.29
- در رساله‌نويسي بيشتر تأكيد بر يادگيري و كارآموزي شيوه‌هاي استاندارد و آكادميك پژوهشي است.
- در پايان‌نامه برخلاف كتاب بيشتر تأكيد بر محدودسازي فكر، حساسيت و موضوع پژوهشي است،.
- پايان‌نامه ، پايان آموزش و آغاز پژوهش است.
- از ويژگي پايان نامه‌نويسي ، يادگيري نقدپذيري و تجربه تحمل و بردباري و عادت به ديدن نقاط ضعف است.
- رساله بايد در راستاي توليد علم باشد.
- رساله بايد داراي نوآوري بوده و پاسخگوي نيازهاي نظري يا عملي باشد.
- و...
مقاله
يكي از شيوه‌هاي تنظيم گزارش پژوهش، شيوه گزارش فشرده يا «مقاله» است. نوشتن مقاله، يكي از مناسب‌ترين راه‌هاي معرفي و اشاعه دست آوردهاي پژوهش است؛ زيرا به دليل فشرده بودن ، هم مجلات علمي آن را منتشر مي‌سازند و هم مورد توجه و مطالعه علاقمندان قرار مي‌گيرد.
مقاله داراي 9 جزء ميباشد: 1. عنوان؛ 2. نام پژوهشگر؛ 3. چكيده؛ 4. كليد واژه؛ 5. مقدمه؛ 6. متن اصلي ؛ 7. جمع بندي و نتيجه‌گيري ؛ 8 . يادداشت‌ها؛ 9. فهرست منابع30.
ادامه دارد
پي‌نوشت‌ها:
1 . Termolgy
2. طرقي، مجيد، درسنامه روش تحقيق ، ص 12 – 13.
3. همان، ص 18.
4. فرامرز قراملكي، احد، روششناسي مطالعات ديني، ص25 .
5. همان ، ص 50 - 51
6. لازم به ذكر است فرايند توليد علم و نوآوري در پژوهش، در تحقيقات علمي ـ پژوهشي ضروري است نه در تحقيقات ترويجي، تخصصي، آموزشي يا اطلاع رساني.
7. فرامرز قراملكي ، همان، ص 74 -75.
8 . طرقي، همان،ص78؛ فرامرز قراملكي، اصول و فنون پژوهش، ص 70.
9 . Abstract.
10 . Synoppsis/Summary.
11 . Result.
12 . طرقي، همان ، ص 151 -152
13 . Motivation
14 . Problem Statement
15 . Approach
16 . Results.
17 . Information.
18 . Data.
19. فرامرز قراملكي، همان، ص 37 و38
20 . Keyword.
21. فرامرز قراملكي، همان، ص 198؛ طرقي، همان ،ص 164.
22 . Report
23. فرهنگ دهخدا.
24 . حدي، آيين گزارش نويسي، ص 17؛ طرقي، همان، ص136.
25. طرقي، همان، ص 131.
26 . همان.
27 . Dissertation.
28 . Article.
29 . طرقي، همان، ص 132.
30 . همان، ص 163 و 164.
۱۳۸۷ آذر ۹, شنبه
روش تحقیق(قسمت نهم)
- چكيده9 و تفاوت آن با خلاصه10 و نتيجه11
چكيده در اصطلاح به خلاصه‌اي از يك نوشته اطلاق مي‌شود كه فشرده تمام مطالب مهم يا قسمت‌هاي اساسي آن نوشته شده باشد. چكيده در مقالات يا پايان نامه‌هاي پژوهشي بر خلاف ديگر نوشته‌ها( مثل كتاب درسي) در ابتداي گزارش مي آيد.
چكيده، آينه تمام نماي پژوهش است. از اين‌رو در چكيده مقاله يا پايان‌نامه به مسأله پژوهشي، اهميت و ضرورت پژوهش، سؤالات پژوهش، نوع منابع و مدارك و نتايج و يافته‌ها اشاره مي شود.
حجم چكيده، تابع حجم پژوهش است و محدوده و اندازه استانداردي ندارد.
چكيده بايد مستقل و توضيح فشرده‌اي از كل مقاله باشد كه ديد كلي را به خواننده مي‌دهد.
از ارجاع دادن به مراجع و نيز استفاده از پانويس در چكيده بايد خودداري كرد.
از ذكر مثال و به كاربردن واژه‌هاي مترادف در چكيده پرهيز شود، به گونه‌اي كه نتوان هيچ قسمتي از آن را حذف كرد. جملات چكيده بايد كوتاه، ساده، روان و مرتبط با يكديگر باشد،12 به گونه‌اي كه امكان كم يا زياد نمودن عبارت يا كلمه‌اي وجود نداشته باشد.
لذا تفاوت چكيده با ديگر قسمت‌هاي تحقيق به ويژه خلاصه و نتيجه، مشخص است؛ چرا كه در خلاصه پژوهش و نتيجه آن، محدوديت‌هاي فوق متصور نيست. حاصل پژوهش بدون ادله و شواهد در پايان بيان مي‌شود. نتيجه بر خلاف چكيده متضمن تعريف و بيان مسأله نيست، بلكه صرفاً نشان مي‌دهد كه مطالعه نظام‌مند چه نوآوري دارد.
چكيده بايد شامل بخش‌هاي زير باشد:
- انگيزه13:
چرا به اين مسأله پرداخته‌ايم و دنبال نتايج هستيم؟ چرا مسأله مهم است؟
سعي نكنيد اهميت چيزهاي كلي را بيان كنيد. اگر اهميت مسأله واضح است، بهتر است ابتدا بيان مسأله را اول بياوريد و مشخص كنيد چه بخشي از آن را مي‌خواهيد حل كنيد.
معمولا شامل:
اهميت كار شما
سختي موضوع
مزايا در صورت حل موفقيت‌آميز مسأله
- بيان مسأله14:
مي‌خواهيد چه مسأله‌اي را حل كنيد؟
محدوده كار شما چيست ( آيا حالت خاصي از مسأله است)؟
- رهيافت15:
چگونه مي‌خواهيد مسأله را حل كنيد يا آن را بهبود دهيد؟ ابزار و روش شما در حل مسأله چيست؟
- نتايج16:
پاسخ بدست آمده چيست؟
اگر نتايج عددي است، مشخصاً ميزان آن را بيان كنيد. از به كار بردن الفاظي مانند "خيلي"، "كم"، "قابل توجه" و... بپرهيزيد. هر گونه محدوديت اصلي در نتايج بايد بيان شود.
5- اطلاعات17، داده‌ها18
تحقيق و پژوهش، فرايند توليد علم و دانش است. توليد علم نيز مانند توليد هر امر ديگر، از مواد اوليه آغاز مي‌شود. محقق با ابزارها و روش‌هاي مختلف، مواد اوليه را فراهم مي‌آورد و آن گاه آنها را پردازش و تحليل مي‌كند.
آنچه محقق با ابزارهاي معين به دست مي‌آورد، مواد خام است. به عنوان مثال، وقتي محقق با روش مطالعه كتابخانه‌اي به تتبع مي‌پردازد، هرآنچه در كتابها مي‌يابد، مواد خام محسوب مي‌شوند. اين مواد را «داده‌ها» يا يافته‌ها مي‌نامند. محقق نبايد مواد خام را به همان صورتي كه مي‌يابد فيش‌برداري و در فرايند تحقيق وارد كند؛ بلكه بايد آنها را با ملاك‌هاي معيني سنجش، پالايش و سپس گزينش كند. حاصل سنجش و گزينش كه در واقع مواد شايسته‌اند ، «اطلاعات» ناميده مي‌شوند.
بنابراين اطلاعات همان داده‌هاي شايسته و داده‌ها همان صورت خام اطلاعات‌اند. بسياري از داده‌ها در فرآيند سنجش و گزينش، حذف مي‌شوند و در مواردي آنچه يافت نشده است(فقدان داده) به صورت اطلاعات به كار مي‌آيد. داده عنصري است كه مي‌تواند حداقل براي يك نفر معنادار باشد، در حالي كه اطلاعات آن است كه صحتش حداقل براي جمعي به نحو روشمند اثبات شده است.
فرايند تحقيق در واقع دو مرحله عمده دارد: مرحله نخست، سنجش و گزينش مواد اوليه يا مرحله تبديل داده‌ها به اطلاعات است و مرحله دوم، پردازش و تحليل اطلاعات براي رسيدن به نتايج تحقيق است.19
6- كليد واژه20 يا واژگان كليدي
در مقاله‌هاي پژوهشي كليد واژه، جانشين فهرست موضوعي مطالب است. در هر مقاله بايد در حدود سه تا ده كلمه كليدي كه نشانگر عناوين اصلي پژوهش است، به عنوان كليد واژه قرار گيرد. به وسيله كليد واژه‌ها مي توان در شبكه‌هاي اطلاع‌رساني به جستجو در مقالات پرداخت. به عبارت ديگر واژگان كليدي، نقش نمايه را در جستجوهاي الكترونيكي و اينترنتي داراست. كلماتي كه براي كليدواژه انتخاب مي‌شوند، مي‌توانند به صورت بسيط يا مركب باشند.21
لازم به ذكر است واژگان كليدي در مقاله پژوهشي با واژگان و مفاهيم كليدي در رساله‌ها و پايان نامه‌ها متفاوت است. مراد از واژگان و مفاهيم در رساله‌هاي پژوهشي همان مفاهيم و اصطلا حات خاصي است كه در رساله وجود دارد يا اينكه پژوشگر اصطلاحات خاصي براي پژوهش برگزيده است كه در كليات رساله تحت عنوان «مفهوم شناسي» بايد تعريف و مشخص شود.
بعنوان مثال كليد واژه هاي اين نوشتارواژه هاي زير ميباشد
پژوهش، تحقیق، مسألة پژوهشی، فرضیه، چکیده، اطلاعات، کلیدواژه، گزارش پژوهش.
7- گزارش22 پژوهش
واژه گزارش از جمله واژه‌هاي بسيار كاربرد خصوصاً در دانش اطلاع‌رساني است. اين واژه در لغت به معاني مختلفي نظير تفحص، جستجو، اطلاع‌دادن، گفتن، ادا كردن و بيان امور گذشته به كار رفته است.23 اين واژه در اصطلاح به هرگونه عرضه شفاهي يا كتبي اطلاعات كه از اصول و قواعد خاصي پيروي كرده باشد اطلاق مي‌شود.24
بر اين اساس به هرگونه نوشته‌اي كه جريان تحقيق و نتايجي را كه از آن به دست آمده است، منعكس سازد، «گزارش پژوهش» گفته مي‌شود. پژوهش علمي وقتي كامل مي‌شود كه پژوهشگر نتايج پژوهش خود را به رشته تحرير درآورد و آن را در اختيار ديگران قرار دهد. به همين دليل از ديرباز تاكنون پژوهش نامه‌نويسي يا تهيه گزارش تحقيق بخش جدايي‌ناپذير فرايند پژوهش به شمار مي‌آيد.
تدوين گزارش پژوهش، مرحله آخر پژوهش ميباشد. مراحل پژوهش به ترتيب عبارتند از:
- مرحله اول: جستجو و انتخاب مسأله پژوهشي؛
- مرحله دوم: شناخت مسأله پژوهشي؛
- مرحله سوم: جمع آوري اطلاعات؛
- مرحله چهارم: تجزيه و تحليل اطلاعات جمع‌آوري شده.
- مرحله پنجم: تدوين گزارش پژوهش.
انواع گزارش پژوهش:
گزارش پژوهش در جهت پاسخگويي به نيازهاي مختلفي تدوين مي‌شود؛ از اين‌رو بايد در قالب‌هاي گوناگوني نيز متناسب با آن نيازها ارائه گردد. در اينجا به سه شكل پر كاربرد آن اشاره مي‌شود:
الف) گزارش كامل يا تفصيلي به صورت پايان‌نامه
در صورتي كه در گزارش علاوه بر بيان تمام يافته‌ها و نتايج، چگونگي روند انجام پژوهش نيز به صورت كامل بيان شود، به آن گزارش كامل گفته مي‌شود. اين نوع گزارش‌ها به دليل پرحجم بودن، قابليت انتشار در سطح وسيع ندارند و تنها در كتابخانه مراكز آموزشي نگهداري مي‌شود. پايان‌نامه‌ها و رساله‌هايي كه در دوره‌هاي كارشناسي، كارشناسي ارشد و دكتري نوشته مي‌شوند از اين نوع گزارش‌ها هستند.25
در فرايند تدوين گزارش تفصيلي، چند نوع گزارش ديگر نيز وجود دارد:
- تدوين پيشنهاد موضوع(مسأله) براي پژوهش؛
- تدوين طرح تحقيق؛
- گزارش پيشرفت اجراي تحقيق؛
- گزارش نهايي پژوهش( گزارش تفصيلي = پايان نامه).
ب)گزارش‌هاي فشرده يا گزارش به صورت مقاله
اگر در گزارش ضمن بيان نتايج پژوهش، كمتر به جريان انجام پژوهش پرداخته شود ـ تا از حجم آن كاسته گردد، به آن «گزارش فشرده» مي گويند. ويژگي اين گزارش‌ها اين است كه در عين فشرده بودن، اطلاعات نسبتاً خوبي به خوانندگان ارائه مي‌دهد به طوري كه بر اساس آن اطلاعات، خواننده مي‌تواند از مسأله پژوهشي، طرح، يافته‌ها و نتيجه‌گيري پژوهش، ارزشيابي به عمل آورد. در عين حال خوانندگاني كه به موضوع تحقيق علاقمند مي‌گردند، مي توانند به گزارش تفصيلي پژوهش مراجعه كنند.
اين نوع گزارش‌ها به دليل حجم كم، قابليت انتشار در مجلات پژوهشي را دارند. پژوهشگران آزاد پژوهش خود را به صورت مقاله مي‌نويسند. مقاله‌هاي علمي در واقع از قبيل گزارش‌هاي فشرده هستند. 26
ج) گزارش خاص
گزارش‌هايي كه با سفارش فرد يا سازماني به سبك و در چارچوب خاصي ،تهيه مي‌شود «گزارش خاص» گفته مي‌شود.
چكيده در اصطلاح به خلاصه‌اي از يك نوشته اطلاق مي‌شود كه فشرده تمام مطالب مهم يا قسمت‌هاي اساسي آن نوشته شده باشد. چكيده در مقالات يا پايان نامه‌هاي پژوهشي بر خلاف ديگر نوشته‌ها( مثل كتاب درسي) در ابتداي گزارش مي آيد.
چكيده، آينه تمام نماي پژوهش است. از اين‌رو در چكيده مقاله يا پايان‌نامه به مسأله پژوهشي، اهميت و ضرورت پژوهش، سؤالات پژوهش، نوع منابع و مدارك و نتايج و يافته‌ها اشاره مي شود.
حجم چكيده، تابع حجم پژوهش است و محدوده و اندازه استانداردي ندارد.
چكيده بايد مستقل و توضيح فشرده‌اي از كل مقاله باشد كه ديد كلي را به خواننده مي‌دهد.
از ارجاع دادن به مراجع و نيز استفاده از پانويس در چكيده بايد خودداري كرد.
از ذكر مثال و به كاربردن واژه‌هاي مترادف در چكيده پرهيز شود، به گونه‌اي كه نتوان هيچ قسمتي از آن را حذف كرد. جملات چكيده بايد كوتاه، ساده، روان و مرتبط با يكديگر باشد،12 به گونه‌اي كه امكان كم يا زياد نمودن عبارت يا كلمه‌اي وجود نداشته باشد.
لذا تفاوت چكيده با ديگر قسمت‌هاي تحقيق به ويژه خلاصه و نتيجه، مشخص است؛ چرا كه در خلاصه پژوهش و نتيجه آن، محدوديت‌هاي فوق متصور نيست. حاصل پژوهش بدون ادله و شواهد در پايان بيان مي‌شود. نتيجه بر خلاف چكيده متضمن تعريف و بيان مسأله نيست، بلكه صرفاً نشان مي‌دهد كه مطالعه نظام‌مند چه نوآوري دارد.
چكيده بايد شامل بخش‌هاي زير باشد:
- انگيزه13:
چرا به اين مسأله پرداخته‌ايم و دنبال نتايج هستيم؟ چرا مسأله مهم است؟
سعي نكنيد اهميت چيزهاي كلي را بيان كنيد. اگر اهميت مسأله واضح است، بهتر است ابتدا بيان مسأله را اول بياوريد و مشخص كنيد چه بخشي از آن را مي‌خواهيد حل كنيد.
معمولا شامل:
اهميت كار شما
سختي موضوع
مزايا در صورت حل موفقيت‌آميز مسأله
- بيان مسأله14:
مي‌خواهيد چه مسأله‌اي را حل كنيد؟
محدوده كار شما چيست ( آيا حالت خاصي از مسأله است)؟
- رهيافت15:
چگونه مي‌خواهيد مسأله را حل كنيد يا آن را بهبود دهيد؟ ابزار و روش شما در حل مسأله چيست؟
- نتايج16:
پاسخ بدست آمده چيست؟
اگر نتايج عددي است، مشخصاً ميزان آن را بيان كنيد. از به كار بردن الفاظي مانند "خيلي"، "كم"، "قابل توجه" و... بپرهيزيد. هر گونه محدوديت اصلي در نتايج بايد بيان شود.
5- اطلاعات17، داده‌ها18
تحقيق و پژوهش، فرايند توليد علم و دانش است. توليد علم نيز مانند توليد هر امر ديگر، از مواد اوليه آغاز مي‌شود. محقق با ابزارها و روش‌هاي مختلف، مواد اوليه را فراهم مي‌آورد و آن گاه آنها را پردازش و تحليل مي‌كند.
آنچه محقق با ابزارهاي معين به دست مي‌آورد، مواد خام است. به عنوان مثال، وقتي محقق با روش مطالعه كتابخانه‌اي به تتبع مي‌پردازد، هرآنچه در كتابها مي‌يابد، مواد خام محسوب مي‌شوند. اين مواد را «داده‌ها» يا يافته‌ها مي‌نامند. محقق نبايد مواد خام را به همان صورتي كه مي‌يابد فيش‌برداري و در فرايند تحقيق وارد كند؛ بلكه بايد آنها را با ملاك‌هاي معيني سنجش، پالايش و سپس گزينش كند. حاصل سنجش و گزينش كه در واقع مواد شايسته‌اند ، «اطلاعات» ناميده مي‌شوند.
بنابراين اطلاعات همان داده‌هاي شايسته و داده‌ها همان صورت خام اطلاعات‌اند. بسياري از داده‌ها در فرآيند سنجش و گزينش، حذف مي‌شوند و در مواردي آنچه يافت نشده است(فقدان داده) به صورت اطلاعات به كار مي‌آيد. داده عنصري است كه مي‌تواند حداقل براي يك نفر معنادار باشد، در حالي كه اطلاعات آن است كه صحتش حداقل براي جمعي به نحو روشمند اثبات شده است.
فرايند تحقيق در واقع دو مرحله عمده دارد: مرحله نخست، سنجش و گزينش مواد اوليه يا مرحله تبديل داده‌ها به اطلاعات است و مرحله دوم، پردازش و تحليل اطلاعات براي رسيدن به نتايج تحقيق است.19
6- كليد واژه20 يا واژگان كليدي
در مقاله‌هاي پژوهشي كليد واژه، جانشين فهرست موضوعي مطالب است. در هر مقاله بايد در حدود سه تا ده كلمه كليدي كه نشانگر عناوين اصلي پژوهش است، به عنوان كليد واژه قرار گيرد. به وسيله كليد واژه‌ها مي توان در شبكه‌هاي اطلاع‌رساني به جستجو در مقالات پرداخت. به عبارت ديگر واژگان كليدي، نقش نمايه را در جستجوهاي الكترونيكي و اينترنتي داراست. كلماتي كه براي كليدواژه انتخاب مي‌شوند، مي‌توانند به صورت بسيط يا مركب باشند.21
لازم به ذكر است واژگان كليدي در مقاله پژوهشي با واژگان و مفاهيم كليدي در رساله‌ها و پايان نامه‌ها متفاوت است. مراد از واژگان و مفاهيم در رساله‌هاي پژوهشي همان مفاهيم و اصطلا حات خاصي است كه در رساله وجود دارد يا اينكه پژوشگر اصطلاحات خاصي براي پژوهش برگزيده است كه در كليات رساله تحت عنوان «مفهوم شناسي» بايد تعريف و مشخص شود.
بعنوان مثال كليد واژه هاي اين نوشتارواژه هاي زير ميباشد
پژوهش، تحقیق، مسألة پژوهشی، فرضیه، چکیده، اطلاعات، کلیدواژه، گزارش پژوهش.
7- گزارش22 پژوهش
واژه گزارش از جمله واژه‌هاي بسيار كاربرد خصوصاً در دانش اطلاع‌رساني است. اين واژه در لغت به معاني مختلفي نظير تفحص، جستجو، اطلاع‌دادن، گفتن، ادا كردن و بيان امور گذشته به كار رفته است.23 اين واژه در اصطلاح به هرگونه عرضه شفاهي يا كتبي اطلاعات كه از اصول و قواعد خاصي پيروي كرده باشد اطلاق مي‌شود.24
بر اين اساس به هرگونه نوشته‌اي كه جريان تحقيق و نتايجي را كه از آن به دست آمده است، منعكس سازد، «گزارش پژوهش» گفته مي‌شود. پژوهش علمي وقتي كامل مي‌شود كه پژوهشگر نتايج پژوهش خود را به رشته تحرير درآورد و آن را در اختيار ديگران قرار دهد. به همين دليل از ديرباز تاكنون پژوهش نامه‌نويسي يا تهيه گزارش تحقيق بخش جدايي‌ناپذير فرايند پژوهش به شمار مي‌آيد.
تدوين گزارش پژوهش، مرحله آخر پژوهش ميباشد. مراحل پژوهش به ترتيب عبارتند از:
- مرحله اول: جستجو و انتخاب مسأله پژوهشي؛
- مرحله دوم: شناخت مسأله پژوهشي؛
- مرحله سوم: جمع آوري اطلاعات؛
- مرحله چهارم: تجزيه و تحليل اطلاعات جمع‌آوري شده.
- مرحله پنجم: تدوين گزارش پژوهش.
انواع گزارش پژوهش:
گزارش پژوهش در جهت پاسخگويي به نيازهاي مختلفي تدوين مي‌شود؛ از اين‌رو بايد در قالب‌هاي گوناگوني نيز متناسب با آن نيازها ارائه گردد. در اينجا به سه شكل پر كاربرد آن اشاره مي‌شود:
الف) گزارش كامل يا تفصيلي به صورت پايان‌نامه
در صورتي كه در گزارش علاوه بر بيان تمام يافته‌ها و نتايج، چگونگي روند انجام پژوهش نيز به صورت كامل بيان شود، به آن گزارش كامل گفته مي‌شود. اين نوع گزارش‌ها به دليل پرحجم بودن، قابليت انتشار در سطح وسيع ندارند و تنها در كتابخانه مراكز آموزشي نگهداري مي‌شود. پايان‌نامه‌ها و رساله‌هايي كه در دوره‌هاي كارشناسي، كارشناسي ارشد و دكتري نوشته مي‌شوند از اين نوع گزارش‌ها هستند.25
در فرايند تدوين گزارش تفصيلي، چند نوع گزارش ديگر نيز وجود دارد:
- تدوين پيشنهاد موضوع(مسأله) براي پژوهش؛
- تدوين طرح تحقيق؛
- گزارش پيشرفت اجراي تحقيق؛
- گزارش نهايي پژوهش( گزارش تفصيلي = پايان نامه).
ب)گزارش‌هاي فشرده يا گزارش به صورت مقاله
اگر در گزارش ضمن بيان نتايج پژوهش، كمتر به جريان انجام پژوهش پرداخته شود ـ تا از حجم آن كاسته گردد، به آن «گزارش فشرده» مي گويند. ويژگي اين گزارش‌ها اين است كه در عين فشرده بودن، اطلاعات نسبتاً خوبي به خوانندگان ارائه مي‌دهد به طوري كه بر اساس آن اطلاعات، خواننده مي‌تواند از مسأله پژوهشي، طرح، يافته‌ها و نتيجه‌گيري پژوهش، ارزشيابي به عمل آورد. در عين حال خوانندگاني كه به موضوع تحقيق علاقمند مي‌گردند، مي توانند به گزارش تفصيلي پژوهش مراجعه كنند.
اين نوع گزارش‌ها به دليل حجم كم، قابليت انتشار در مجلات پژوهشي را دارند. پژوهشگران آزاد پژوهش خود را به صورت مقاله مي‌نويسند. مقاله‌هاي علمي در واقع از قبيل گزارش‌هاي فشرده هستند. 26
ج) گزارش خاص
گزارش‌هايي كه با سفارش فرد يا سازماني به سبك و در چارچوب خاصي ،تهيه مي‌شود «گزارش خاص» گفته مي‌شود.
روش تحقیق(قسمت هشتم)
۳- نمونه گیری طبقه ای
در این روش محقق مایل است نمونه تحقیقی را به گونه ای انتخاب کند که مطمئن شود زیر گرو هها با همان نسبتی که در جامعه وجود دارند به عنوان نماینده جامعه ٬ در نمونه نیز حضور داشته باشند. و این نوع نمونه گیری وقتی بکار میرود که جامعه دارای ساخت همگن و متجانس نیست.یعنی در این روش درصد آزمودنیهایی که به صورت تصادفی از هر گروه انتخاب می شوند با درصد همان گروه در جامعه مورد نظر برابر است . بنابر این اگر یک گروه به طور مثال ۸ درصد از جامعه را تشکیل می دهند همین گروه ۸ درصد از نمونه را نیز تشکیل خواهند داد.
این روش در مطالعه هایی که محقق قصد مقایسه زیر گروه های مختلفی را داشته باشد مناسب است ٬ اگر در چنین شرایطی از این روش استفاده نشود هر گونه تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده از نمونه ٬ نامناسب و موجب نتیجه گیری غلط خواهد بود.مثال : دانش آموزان (عالی ـ متوسط ـ ضعیف) یا اعضای یک دانشگاه ( استاد ـ دانش جو ـ کارمند ـ کارگر ) .
به طور خلاصه در این روش محقق مطمئن است که نمونه انتخاب شده بر اساس ویژگیها و عواملی که اساس آن طبقه بندی بوده اند ٬ نماینده واقعی جامعه مورد نظر است.
۴- نمونه گیری خوشه ای
در نمونه گیری خوشه ای واحد اندازه گیری فرد نیست ٬ بلکه گروهی از افراد هستند که به صورت طبیعی شکل گرفته و گروه خود را تشکیل داده اند.این روش وقتی به کار می رود که فهرست کامل افراد جامعه در دسترس نباشد. به این منظور افراد را در دسته هایی خوشه بندی می کنند سپس از میان خوشه ها نمونه گیری به عمل می آورند و زمانی به کار میرود که انتخاب گروهی از افراد امکانپذیر و آسانتر از انتخاب افراد در یک جامعه تعریف شده باشد.
به عنوان مثال فرض می کنیم جامعه مورد نظر و تعریف شده ما عبارت است از کلیه افراد یک شهر که بیشتر از ۱۸ سال سن دارند.در این جامعه نمونه گیری تصادفی ساده و نمونمه گیری منظم زمانی میسر است که فهرست کامل تمام افراد یک شهر را با سن آنها در دست داشته باشیم ٬ ذر غیر اینصورت به جای انتخاب فرد به عنوان واحد نمونه گیری ٬ منطقه را واحد نمونه گیری قرار می دهیم و سپس به روش نمونه گیری تصادفی ساده از بین مناطق ٬ منطقه یا مناطق مورد نظر را انتخاب می کنیم.
۵- نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای
این روش نوع دیگری از نمونه گیری خوشه ای است. زمانی که منطقه به صورت تصادفی انتخاب شد ٬ می توان نمونه گیری را در داخل منطقه نیز ادامه داد به عنوان مثال ٬ مطالعه کننده ممکن است آدرس کلیه افرادی را که در یک منطقه زندگی می کنند داشته باشد بنابر این از بین این افراد ٬ ۱۰ نفر را به صورت تصادفی انتخاب می کند. در روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای فهرست نمونه گیری دو بار و در بعضی مواقع بیش از دو با تهیه میشود.
نمونه گیری خوشه ای برخی از مواقع در تحقیقات آموزشی به کار میرود در این نوع تحقیقات از کلاس به عنوان واحد نمونه گیری استفاده می شود.
از مزیتهای عمده نمونه گیری خوشه ای جلوگیری از اتلاف وقت و صرفه جویی در منابع مالی است.
از معایب آن هم اینکه :
۱ - دقت آن از نمونه گیری تصادفی ساده کمتر است زیرا در نمونه گیری تصادفی ساده فقط یک اشتباه وجود دارد در صورتیکه در نمونه گیری خوشه ای در هر مرحله یک اشتباه نمونه گیری وجود خواهد داشت یعنی به تعداد مراحل خطای نمونه گیری وجود دارد.
۲-برای داده های جمع آوری شده از این نوع نمونه گیری فرمول آسانی را نمی توان به کار برد زیرا بکاربردن یک نوع ابزار آماری در جامعه های مختلف دقت آن را کاهش میدهد.
ذر پایان شایان ذکر است در برخی مواقع در صورتی که ایجاب کند انواع مختلف نمونه گیری کم و بیش در هم آمیخته شده و مورد استفاده قرار می گیرد .
فهرست منابع بخش آمار و نمونه گيري:
۱- روشهای تحقیق و چگونگی ارزشیابی آن در علوم انسانی ٬ تالیف :دکتر عزت ا... نادری و دکتر مریم سیف نراقی.
۲- مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی ٬ تالیف : دکتر علی دلاور.
۳- کندو کاوها و پنداشته ها ٬ تالیف : دکتر فرامرز رفیع پور.
۴- روشهای تحقیق در علوم رفتاری ٬ تالیف : جمعی از نویسندگان ( دکتر زهره سرمد ٬ دکتر عباس بازرگان ٬ دکتر الهه حجازی).
۵- تستهای کارشناسی ارشد علوم اجتماعی.
در این روش محقق مایل است نمونه تحقیقی را به گونه ای انتخاب کند که مطمئن شود زیر گرو هها با همان نسبتی که در جامعه وجود دارند به عنوان نماینده جامعه ٬ در نمونه نیز حضور داشته باشند. و این نوع نمونه گیری وقتی بکار میرود که جامعه دارای ساخت همگن و متجانس نیست.یعنی در این روش درصد آزمودنیهایی که به صورت تصادفی از هر گروه انتخاب می شوند با درصد همان گروه در جامعه مورد نظر برابر است . بنابر این اگر یک گروه به طور مثال ۸ درصد از جامعه را تشکیل می دهند همین گروه ۸ درصد از نمونه را نیز تشکیل خواهند داد.
این روش در مطالعه هایی که محقق قصد مقایسه زیر گروه های مختلفی را داشته باشد مناسب است ٬ اگر در چنین شرایطی از این روش استفاده نشود هر گونه تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده از نمونه ٬ نامناسب و موجب نتیجه گیری غلط خواهد بود.مثال : دانش آموزان (عالی ـ متوسط ـ ضعیف) یا اعضای یک دانشگاه ( استاد ـ دانش جو ـ کارمند ـ کارگر ) .
به طور خلاصه در این روش محقق مطمئن است که نمونه انتخاب شده بر اساس ویژگیها و عواملی که اساس آن طبقه بندی بوده اند ٬ نماینده واقعی جامعه مورد نظر است.
۴- نمونه گیری خوشه ای
در نمونه گیری خوشه ای واحد اندازه گیری فرد نیست ٬ بلکه گروهی از افراد هستند که به صورت طبیعی شکل گرفته و گروه خود را تشکیل داده اند.این روش وقتی به کار می رود که فهرست کامل افراد جامعه در دسترس نباشد. به این منظور افراد را در دسته هایی خوشه بندی می کنند سپس از میان خوشه ها نمونه گیری به عمل می آورند و زمانی به کار میرود که انتخاب گروهی از افراد امکانپذیر و آسانتر از انتخاب افراد در یک جامعه تعریف شده باشد.
به عنوان مثال فرض می کنیم جامعه مورد نظر و تعریف شده ما عبارت است از کلیه افراد یک شهر که بیشتر از ۱۸ سال سن دارند.در این جامعه نمونه گیری تصادفی ساده و نمونمه گیری منظم زمانی میسر است که فهرست کامل تمام افراد یک شهر را با سن آنها در دست داشته باشیم ٬ ذر غیر اینصورت به جای انتخاب فرد به عنوان واحد نمونه گیری ٬ منطقه را واحد نمونه گیری قرار می دهیم و سپس به روش نمونه گیری تصادفی ساده از بین مناطق ٬ منطقه یا مناطق مورد نظر را انتخاب می کنیم.
۵- نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای
این روش نوع دیگری از نمونه گیری خوشه ای است. زمانی که منطقه به صورت تصادفی انتخاب شد ٬ می توان نمونه گیری را در داخل منطقه نیز ادامه داد به عنوان مثال ٬ مطالعه کننده ممکن است آدرس کلیه افرادی را که در یک منطقه زندگی می کنند داشته باشد بنابر این از بین این افراد ٬ ۱۰ نفر را به صورت تصادفی انتخاب می کند. در روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای فهرست نمونه گیری دو بار و در بعضی مواقع بیش از دو با تهیه میشود.
نمونه گیری خوشه ای برخی از مواقع در تحقیقات آموزشی به کار میرود در این نوع تحقیقات از کلاس به عنوان واحد نمونه گیری استفاده می شود.
از مزیتهای عمده نمونه گیری خوشه ای جلوگیری از اتلاف وقت و صرفه جویی در منابع مالی است.
از معایب آن هم اینکه :
۱ - دقت آن از نمونه گیری تصادفی ساده کمتر است زیرا در نمونه گیری تصادفی ساده فقط یک اشتباه وجود دارد در صورتیکه در نمونه گیری خوشه ای در هر مرحله یک اشتباه نمونه گیری وجود خواهد داشت یعنی به تعداد مراحل خطای نمونه گیری وجود دارد.
۲-برای داده های جمع آوری شده از این نوع نمونه گیری فرمول آسانی را نمی توان به کار برد زیرا بکاربردن یک نوع ابزار آماری در جامعه های مختلف دقت آن را کاهش میدهد.
ذر پایان شایان ذکر است در برخی مواقع در صورتی که ایجاب کند انواع مختلف نمونه گیری کم و بیش در هم آمیخته شده و مورد استفاده قرار می گیرد .
فهرست منابع بخش آمار و نمونه گيري:
۱- روشهای تحقیق و چگونگی ارزشیابی آن در علوم انسانی ٬ تالیف :دکتر عزت ا... نادری و دکتر مریم سیف نراقی.
۲- مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی ٬ تالیف : دکتر علی دلاور.
۳- کندو کاوها و پنداشته ها ٬ تالیف : دکتر فرامرز رفیع پور.
۴- روشهای تحقیق در علوم رفتاری ٬ تالیف : جمعی از نویسندگان ( دکتر زهره سرمد ٬ دکتر عباس بازرگان ٬ دکتر الهه حجازی).
۵- تستهای کارشناسی ارشد علوم اجتماعی.
روش تحقیق(قسمت هفتم)
اشتباهات نمونه گیری :
اشتباهات نمونه گیری از جمله عواملی هستند که ممکن است هر پژوهشگری در روند تحقیق خود مرتکب آن شود و به دو دسته زیر تقسیم میشوند:
۱- اشتباهات نمونه گیری
۲- اشتباهات غیر نمونه گیری
اشتباهات نمونه گیری:
۱- اشتباه ناشی از در دست نبودن فهرست کامل افراد جامعه
۲- اشتباه ناشی از انتخاب معدودی از افراد جامعه
۳- اشتباه ناشب از تحلیل آماری نامناسب
اشتباهات غیر نمونه گیری :
۱- اشتباه ناشی از عدم مشاهده افراد مورد مطالعه که به دو دسته تقسیم میشوند:عدم پوشش و عدم پاسخ.
۲- اشتباه ناشی از مشاهده نا دقیق که به سه دسته تقسیم میشوند:ابزار نادقیق ٬ ثبت نادقیق داده هاو استخراج نامناسب.
ارتباط حجم نمونه با فرضیه پوچ (صفر یا آماری):
همانطوریکه گفته شد حجم نمونه را باید تا حد امکان بزرگ انتخاب کرد زیرا حجم نمونه ارتباط بسیار نزدیکی با آزمون فرضیه پوچ در تحقیق دارد٬ بدین ترتیب که هر چه اندازه گروه نمونه بزرگتر انتخاب شود محقق با قاطعیت بیشتری فرض پوچ را که واقعا نادرست است رد میکند.
فرضیه پوچ ٬ صفر یا آماری هدفی جزء رد تحقیق ندارد این فرض صریحا منکر وجود تفاوت یا رابطه و یا اثر بین دو یا چند متغیر است. به سخن دیگر این فرض گویای آن است که هر نوع تفاوت ٬ رابطه یا اثر صرفا نتیجه وقایع اتفاقی یا خطاها و اشتباهات آماری و نمونه گیری است ٬ به همین جهت محقق به آزمایش و آزمون این فرض می پردازد.
خطای نمونه گیری
بین ویژگیهای یک نمونه و ویژگیهای جامعه ای که نمونه از آن انتخاب میشود تفاوت وجود دارد.این تفاوت برای نمونه تصادفی قابل بر آورداست و به آن خطای نمونه گیری گفته میشود.
خطای نمونه گیری تابع اندازه حجم نمونه است هر چه اندازه نمونه کوچکتر باشد خطای نمونه گیری زیاد است.
انواع نمونه گیری:
شیوه های نمونه گیری مرسوم و متداول در اصل به دو بخش تقسیم میشوند:
۱- نمونه گیری سهمیه ای
۲- نمونه گیری اتفاقی یا احتمالی
نمونه گیری سهمیه ای : اگر اعضای طبقه یک گروه بیشتر باشد پس در نمونه نیز تعدادشان بیشتر خواهد بود. از این شیوه وقتی استفاده می شود که : اولا هدف تحقیق کمتر جنبه علمی داشته باشد ٬ ثانیا ساخت جامعه مورد مطالعه مشخص باشد. نمونه گیری سهمیه ای شرط قابلیت تعمیم را به اندازه لازم دارا نیست .
نمونه گیری اتفاقی یا احتمالی:در این نوع نمونه گیری که گاه نمونه گیری تصادفی نیز خوانده میشود انتخاب افراد بر اساس ضابطه کنترل شده ای نیست و متکی به اصل " مشت نمونه خروار است " میباشد
نمونه گیری اتفاقی خود دارای انواع گوناگون می باشد که محققین در شرایط خاص تحقیق خود آنها را ابداع کرده و به کار بسته اند که به شرح ذیل می باشند :
۱- نمونه گیری تصادفی ساده
در این نوع نمونه گیری هر یک از اعضا ی جامعه تعریف شده شانس برابر و مستقلی برای قرار گرفتن در نمونه دارند ٬ منظور از مستقل بودن این است که انتخاب یک عضو به هیچ شکل در انتخاب سایر اعضای جامعه تاثیری ندارد. در این روش ابتدا فهرست اسامی تمامی اعضا را به دست آورده ٬ سپس به هر یک از آنها نمره ای اختصاص می دهیم و با استفاده از جدول اعداد تصادفی تعداد مورد نیاز را انتخاب می کنیم.
اگر جامعه مورد مطالعه کوچک باشد از روش قرعه کشی استفاده می شود ٬ یعنی اسامی افرا را بر روی یک تکه کاغذ نوشته و در داخل کیسه قرار می دهیم ٬ سپس کاغذ ها را به طو ر تک تک خارج می کنیم تا زمانیکه حجم نمونه مورد نظر کامل شود.
نمونه گیری به روش تصادفی شانس نماینده بودن نمونه را افزایش می دهد.
۲- نمونه گیری منظم یا سیستماتیک
همانند نمونه گیری تصادفی ساده ٬ نمونه گیری منظم نیز برای انتخاب یک نمونه از یک جامعه تعریف شده به کار می رود.
از این روش زمانی استفاده می شود که تمام اعضای جامعه تعریف شده قبلا به صورت تصادفی فهرست شده باشند. به عنوان مثال صد نفر دانش آموز از یک جامعه هزار نفری که قبلا فهرست شده اند انتخاب می کنیم ٬ برای این منظور ابتدا تعداد اعضای جامعه را به تعداد اعضای نمونه مورد نیاز تقسیم می کنیم.۱۰=۱۰۰/۱۰۰۰ سپس یک عدد تصادفی چنان انتخاب می کنیم که کوچکتر یا مساوی فاصله نمونه گیری باشد. به عنوان مثال ما عدد ۶ را انتخاب می کنیم ٬ بدین ترتیب افرادی را که در فهرست جامعه شماره های آنها به ترتیب شماره های ۶و۱۶و۲۶و۳۶و۴۶و... است انتخاب میکنیم و این را تا انتخاب ۱۰۰ نفر ادامه می دهیم.
این روش آسانتر از روش نمونه گیری تصادفی ساده است و تفاوت آن با روش نمونه گیری ساده در این است که در این روش انتخاب هر عضو مستقل از انتخاب سایر اعضاء جامعه نیست. هنگامیکه اولین عضو انتخاب شد بقیه اعضای نمونه مورد نظر به صورت خودکار تعیین می شوند.
اگر افراد جامعه به صورت تصادفی فهرست شده باشند می توان نمونه گیری منظم را به جای نمونه گیری تصادفی ساده به کار برد . اما در صورتیکه افراد جامعه با توجه به یک نظم معین بر اساس ویژگی یا ویژگیهایی فهرست شده باشند باید از نمونه گیری تصادفی ساده استفاده کرد.
اشتباهات نمونه گیری از جمله عواملی هستند که ممکن است هر پژوهشگری در روند تحقیق خود مرتکب آن شود و به دو دسته زیر تقسیم میشوند:
۱- اشتباهات نمونه گیری
۲- اشتباهات غیر نمونه گیری
اشتباهات نمونه گیری:
۱- اشتباه ناشی از در دست نبودن فهرست کامل افراد جامعه
۲- اشتباه ناشی از انتخاب معدودی از افراد جامعه
۳- اشتباه ناشب از تحلیل آماری نامناسب
اشتباهات غیر نمونه گیری :
۱- اشتباه ناشی از عدم مشاهده افراد مورد مطالعه که به دو دسته تقسیم میشوند:عدم پوشش و عدم پاسخ.
۲- اشتباه ناشی از مشاهده نا دقیق که به سه دسته تقسیم میشوند:ابزار نادقیق ٬ ثبت نادقیق داده هاو استخراج نامناسب.
ارتباط حجم نمونه با فرضیه پوچ (صفر یا آماری):
همانطوریکه گفته شد حجم نمونه را باید تا حد امکان بزرگ انتخاب کرد زیرا حجم نمونه ارتباط بسیار نزدیکی با آزمون فرضیه پوچ در تحقیق دارد٬ بدین ترتیب که هر چه اندازه گروه نمونه بزرگتر انتخاب شود محقق با قاطعیت بیشتری فرض پوچ را که واقعا نادرست است رد میکند.
فرضیه پوچ ٬ صفر یا آماری هدفی جزء رد تحقیق ندارد این فرض صریحا منکر وجود تفاوت یا رابطه و یا اثر بین دو یا چند متغیر است. به سخن دیگر این فرض گویای آن است که هر نوع تفاوت ٬ رابطه یا اثر صرفا نتیجه وقایع اتفاقی یا خطاها و اشتباهات آماری و نمونه گیری است ٬ به همین جهت محقق به آزمایش و آزمون این فرض می پردازد.
خطای نمونه گیری
بین ویژگیهای یک نمونه و ویژگیهای جامعه ای که نمونه از آن انتخاب میشود تفاوت وجود دارد.این تفاوت برای نمونه تصادفی قابل بر آورداست و به آن خطای نمونه گیری گفته میشود.
خطای نمونه گیری تابع اندازه حجم نمونه است هر چه اندازه نمونه کوچکتر باشد خطای نمونه گیری زیاد است.
انواع نمونه گیری:
شیوه های نمونه گیری مرسوم و متداول در اصل به دو بخش تقسیم میشوند:
۱- نمونه گیری سهمیه ای
۲- نمونه گیری اتفاقی یا احتمالی
نمونه گیری سهمیه ای : اگر اعضای طبقه یک گروه بیشتر باشد پس در نمونه نیز تعدادشان بیشتر خواهد بود. از این شیوه وقتی استفاده می شود که : اولا هدف تحقیق کمتر جنبه علمی داشته باشد ٬ ثانیا ساخت جامعه مورد مطالعه مشخص باشد. نمونه گیری سهمیه ای شرط قابلیت تعمیم را به اندازه لازم دارا نیست .
نمونه گیری اتفاقی یا احتمالی:در این نوع نمونه گیری که گاه نمونه گیری تصادفی نیز خوانده میشود انتخاب افراد بر اساس ضابطه کنترل شده ای نیست و متکی به اصل " مشت نمونه خروار است " میباشد
نمونه گیری اتفاقی خود دارای انواع گوناگون می باشد که محققین در شرایط خاص تحقیق خود آنها را ابداع کرده و به کار بسته اند که به شرح ذیل می باشند :
۱- نمونه گیری تصادفی ساده
در این نوع نمونه گیری هر یک از اعضا ی جامعه تعریف شده شانس برابر و مستقلی برای قرار گرفتن در نمونه دارند ٬ منظور از مستقل بودن این است که انتخاب یک عضو به هیچ شکل در انتخاب سایر اعضای جامعه تاثیری ندارد. در این روش ابتدا فهرست اسامی تمامی اعضا را به دست آورده ٬ سپس به هر یک از آنها نمره ای اختصاص می دهیم و با استفاده از جدول اعداد تصادفی تعداد مورد نیاز را انتخاب می کنیم.
اگر جامعه مورد مطالعه کوچک باشد از روش قرعه کشی استفاده می شود ٬ یعنی اسامی افرا را بر روی یک تکه کاغذ نوشته و در داخل کیسه قرار می دهیم ٬ سپس کاغذ ها را به طو ر تک تک خارج می کنیم تا زمانیکه حجم نمونه مورد نظر کامل شود.
نمونه گیری به روش تصادفی شانس نماینده بودن نمونه را افزایش می دهد.
۲- نمونه گیری منظم یا سیستماتیک
همانند نمونه گیری تصادفی ساده ٬ نمونه گیری منظم نیز برای انتخاب یک نمونه از یک جامعه تعریف شده به کار می رود.
از این روش زمانی استفاده می شود که تمام اعضای جامعه تعریف شده قبلا به صورت تصادفی فهرست شده باشند. به عنوان مثال صد نفر دانش آموز از یک جامعه هزار نفری که قبلا فهرست شده اند انتخاب می کنیم ٬ برای این منظور ابتدا تعداد اعضای جامعه را به تعداد اعضای نمونه مورد نیاز تقسیم می کنیم.۱۰=۱۰۰/۱۰۰۰ سپس یک عدد تصادفی چنان انتخاب می کنیم که کوچکتر یا مساوی فاصله نمونه گیری باشد. به عنوان مثال ما عدد ۶ را انتخاب می کنیم ٬ بدین ترتیب افرادی را که در فهرست جامعه شماره های آنها به ترتیب شماره های ۶و۱۶و۲۶و۳۶و۴۶و... است انتخاب میکنیم و این را تا انتخاب ۱۰۰ نفر ادامه می دهیم.
این روش آسانتر از روش نمونه گیری تصادفی ساده است و تفاوت آن با روش نمونه گیری ساده در این است که در این روش انتخاب هر عضو مستقل از انتخاب سایر اعضاء جامعه نیست. هنگامیکه اولین عضو انتخاب شد بقیه اعضای نمونه مورد نظر به صورت خودکار تعیین می شوند.
اگر افراد جامعه به صورت تصادفی فهرست شده باشند می توان نمونه گیری منظم را به جای نمونه گیری تصادفی ساده به کار برد . اما در صورتیکه افراد جامعه با توجه به یک نظم معین بر اساس ویژگی یا ویژگیهایی فهرست شده باشند باید از نمونه گیری تصادفی ساده استفاده کرد.
روش تحقیق(قسمت ششم)
انواع روش تحقيق
7- پ روش تحقيق تاريخي
با گرد آوري اطلاعات و مستندات و تجزيه و تحليل آنها
8- روش تحقيق موردي و زمينه اي
مطالعه وبررسي وسيعي از موقعيت قبلي و فعلي يا از كنش و واكنش هاي يك واحد از اجتماع يا يك فرد يا يك گروه يا يك محصول
9 – روش تحقيق تداومي و مقطعي
آمار و نمونه گيري
آمار علمی است که به گرد آوری و طبقه بندی وخلاصه کردن وهمچنین تجزیه تحلیل و استنباط ونتیجه گیری در مورد مجموعه ای از داده ها می پردازد وقتی که بخشی از آن داده‌ها داده شود.آمار به دو دسته تقسیم می شود 1 - آمار توصیفی : گرد آوری وطبقه بندی وخلاصه کردن 2 - امار تحلیلی: نتیجه گیری کردن از داده ها که به دو قسمت تقسیم می گردد برآورد- آزمون فرضیه برآورد :چگونه می توان نتایجی که از یک نمونه بدست آورده ایم به کل جامع آماری تعمیم دهیم. آزمون فرضیه: بررسی روابط بین متغیر ها است که آیا بین متغیر ها رابطه وجود دارد یا خیر. مثلاٌ آيا بین جنس افراد وبیماری پوکی استخوان رابطه وجود دارد؟ بین افراد سیگاری و بیماری‌های ریوی آیا رابطه ای وجود دارد یا خیر ؟ جواب سئوالات را آزمون فرضیه می دهد. Population) ( جامعه آماریبه جمعیتی که می خواهیم یک یا چند مشخصه آن را معین کنیم جمیت هدف یا جامعه آماری میگوییم که می توانند هر جامعه ای باشد معمولا در تحقیقات جامعه آماری انسانی برسی می شود (Sample ) نمونهبخشی از جامعه که که طبق ضوابطی قابل قبول انتخاب شود تا بتوان آن نتایج را روی جامعه تعمیم دهیم. سرشماری :به مطالعه گفته می شود که نمونه همان جامعه باشد . به طور کلی روشهای آماری دو دسته است سر شماری - نمونه گیری متغییر (VARIABLE) خصوصیتی که در مورد همه افراد جامعه یکسان نباشد. قد،وزن،سن،شدت بیماری ومیزان سواد. متغییر ها به دو دسته تقسیم می شوند متغیرکمی متغییرها یی که قابل اندازه گیری بااعداد ورقم است که خودبه دوقسمت تقسیم می شود وزن، قد، سن، بعد خانوار(تعداد افراد خانواده) نمونه‌ايي از متغيرهاي كمي هستند. كمي گسسته: به متغییری گفته می شود که بیین دو مقدار، مقدار یا عدد دیگری نباشد. مثلاٌ بعد خانوار، بررسی تعداد مراجعین یک درمانگاه در یک زمان كمي پیوسته: به متغییری که بین هر دو مقدار ، مقدار دیگری قابل تصور است. مثل وزن، قد، سن. متغیر کیفی: متغیرهایی که قابل اندازه گیری با اعداد وارقام نيست و آنها به گروههای مختلف تقسیم میشوند. شدت بیماری، گروه خونی، میزان تحصیلات نمونه‌ايي از متغيرهاي كيفي مي‌باشند. متغییر كيفي اسمی: نمی توان با هم مقایسه کرد. گروه خونی،جنس،نژاد متغیر كيفي رتبه ای : قابل مقایسه با هم هستند.شدت بیماری ،میزان تحصیلات .
(data)داده: اطلاعاتی که در مورد متغیر ها جمع آوری می شود را داده گویند. مراحل توصیف دادها : مراحل توصيف داده‌ها شامل موارد زير ميباشد. 1جدول توزیع فراوانی -2 نمودار توصیف فراوانی -3 شاخص های آماری اگر متغیری کیفی یا کمی باشد باید جدول کشید یا خیر ؟ اگر متغیر ما کیفی باشد ( کیفی اسمی ) بطور خودبخود، دسته بندی شده اند ولی اگر کمی باشد حتما قبل از کشیدن نمودار وتشکیل جدول باید دادهایمان را دسته بندی کرد
اهمیت و ضرورت نمونه گیری
پس از انتخاب موضوع تحقیق و بیان مسئله ٬یکی از تصمیمیات مهمی که در پیش روی هر پژوهشگری قرار دارد انتخاب نمونه است٬ نمونه ای که باید نماینده جامعه ای باشد که پژوهشگر قصد تعمیم یافته های تحقیق خود به آن جامعه را دارد.
اگر محقق پژوهش خود را بر تمامی افراد جامعه اجرا کند روش او سرشماری خواهد بود یعنی محقق باید تمامی افراد جامعه را تک تک مورد برسی و آزمون قرار دهد.
اما چون اکثر پژوهشگران توان و زمان اجرای پژوهش بر کل جامعه را ندارند به همین دلیل پژوهش خود را محدود به نمونه کوچکی می سازند.
تعریف جامعه
"جامعه عبارت است از مجموعه ای از افراد یا واحدها که دارای حداقل یک صفت مشترک باشد و تعریف جامعه آماری باید جامع و مانع باشد"
تعریف نمونه گیری
"انتخاب تعدادی از افراد ٬ حوادث ٬ و اشیا ء از یک جامعه تعریف شده به عنوان نماینده آن جامعه "
اولین قدم در نمونه گیری تعریف جامعه مورد نظر است و هدف نوعی نمونه گیری است که تمام افراد جامعه جهت انتخاب شدن شانس برابر داشته باشند.
دلایل استفاده از نمونه گیری
۱- جلوگیری از اتلاف وقت محقق
۲- صرفه جویی در منابع مالی و هزینه
تعیین حجم نمونه
هر چه حجم یا اندازه نمونه بزرگترباشد میزان اشتباهات در نتیجه گیری کم میشود و بر عکس هر چه تعداد نمونه محدود باشد مقدار اشتباهات زیادتر است٬ بنابر این زمانی که محقق سطح بالاتری از اطمینان یا معنی دار بودن آماری را ملاک ارزیابی اطلاعات تحقیق خود قرار میدهد لازم است حجم نمونه او بزرگتر انتخاب شود.
لذا اگر هر عضو در جامعه مادر دقیقا مشابه عضو دیگر باشد آنگاه انتخاب نمونه ای با حجم یک عضو هم کافی است. حجم نمونه باید به اندازه ای باشد که نتایج حاصل عینا با نتایج همان مطالعه در جامعه ای که نمونه از آن انتخاب شده است برابر باشد.
در شرایط ذیل انتخاب نمونه با اندازه بزرگ ضروری است :
۱- زمانی که در تحقیق متغیرهای کنترل نشده زیادی وجود دارند
۲- هنگامیکه پیش بینی تفاوت یا همبستگی پایین است . در تحقیقاتی که انتظار داریم برای گروههای مختلف تفاوت اندکی در متغیر وابسته بدست آوریم ٬ یا در مطالعاتی که به منظور تعیین ارتباط صورت می گیرند و همبستگی پایین مورد انتظار است.
۳- زمانی که گروههای انتخاب شده باید به زیر گروههای دیگری تقسیم شوند.
۴- زمانی که جامعه مورد نظر بر اساس متغیر های مورد مطالعه نامتجانس است.اگر کاملا شبیه هم باشند انتخاب نمونه ای با حجم یک نفر کافی است.
۵- زمانی که وسیله پایایی برای اندازه گیری متغیر وابسته وجود ندارد.پایایی ابزار اندازه گیری بدان معنا است که هر گاه این ابزار در شرایط و زمانهای مختلف بکار رود ٬ آزمودنیهای یکسان دارای نمره های مشابهی گردند.
7- پ روش تحقيق تاريخي
با گرد آوري اطلاعات و مستندات و تجزيه و تحليل آنها
8- روش تحقيق موردي و زمينه اي
مطالعه وبررسي وسيعي از موقعيت قبلي و فعلي يا از كنش و واكنش هاي يك واحد از اجتماع يا يك فرد يا يك گروه يا يك محصول
9 – روش تحقيق تداومي و مقطعي
آمار و نمونه گيري
آمار علمی است که به گرد آوری و طبقه بندی وخلاصه کردن وهمچنین تجزیه تحلیل و استنباط ونتیجه گیری در مورد مجموعه ای از داده ها می پردازد وقتی که بخشی از آن داده‌ها داده شود.آمار به دو دسته تقسیم می شود 1 - آمار توصیفی : گرد آوری وطبقه بندی وخلاصه کردن 2 - امار تحلیلی: نتیجه گیری کردن از داده ها که به دو قسمت تقسیم می گردد برآورد- آزمون فرضیه برآورد :چگونه می توان نتایجی که از یک نمونه بدست آورده ایم به کل جامع آماری تعمیم دهیم. آزمون فرضیه: بررسی روابط بین متغیر ها است که آیا بین متغیر ها رابطه وجود دارد یا خیر. مثلاٌ آيا بین جنس افراد وبیماری پوکی استخوان رابطه وجود دارد؟ بین افراد سیگاری و بیماری‌های ریوی آیا رابطه ای وجود دارد یا خیر ؟ جواب سئوالات را آزمون فرضیه می دهد. Population) ( جامعه آماریبه جمعیتی که می خواهیم یک یا چند مشخصه آن را معین کنیم جمیت هدف یا جامعه آماری میگوییم که می توانند هر جامعه ای باشد معمولا در تحقیقات جامعه آماری انسانی برسی می شود (Sample ) نمونهبخشی از جامعه که که طبق ضوابطی قابل قبول انتخاب شود تا بتوان آن نتایج را روی جامعه تعمیم دهیم. سرشماری :به مطالعه گفته می شود که نمونه همان جامعه باشد . به طور کلی روشهای آماری دو دسته است سر شماری - نمونه گیری متغییر (VARIABLE) خصوصیتی که در مورد همه افراد جامعه یکسان نباشد. قد،وزن،سن،شدت بیماری ومیزان سواد. متغییر ها به دو دسته تقسیم می شوند متغیرکمی متغییرها یی که قابل اندازه گیری بااعداد ورقم است که خودبه دوقسمت تقسیم می شود وزن، قد، سن، بعد خانوار(تعداد افراد خانواده) نمونه‌ايي از متغيرهاي كمي هستند. كمي گسسته: به متغییری گفته می شود که بیین دو مقدار، مقدار یا عدد دیگری نباشد. مثلاٌ بعد خانوار، بررسی تعداد مراجعین یک درمانگاه در یک زمان كمي پیوسته: به متغییری که بین هر دو مقدار ، مقدار دیگری قابل تصور است. مثل وزن، قد، سن. متغیر کیفی: متغیرهایی که قابل اندازه گیری با اعداد وارقام نيست و آنها به گروههای مختلف تقسیم میشوند. شدت بیماری، گروه خونی، میزان تحصیلات نمونه‌ايي از متغيرهاي كيفي مي‌باشند. متغییر كيفي اسمی: نمی توان با هم مقایسه کرد. گروه خونی،جنس،نژاد متغیر كيفي رتبه ای : قابل مقایسه با هم هستند.شدت بیماری ،میزان تحصیلات .
(data)داده: اطلاعاتی که در مورد متغیر ها جمع آوری می شود را داده گویند. مراحل توصیف دادها : مراحل توصيف داده‌ها شامل موارد زير ميباشد. 1جدول توزیع فراوانی -2 نمودار توصیف فراوانی -3 شاخص های آماری اگر متغیری کیفی یا کمی باشد باید جدول کشید یا خیر ؟ اگر متغیر ما کیفی باشد ( کیفی اسمی ) بطور خودبخود، دسته بندی شده اند ولی اگر کمی باشد حتما قبل از کشیدن نمودار وتشکیل جدول باید دادهایمان را دسته بندی کرد
اهمیت و ضرورت نمونه گیری
پس از انتخاب موضوع تحقیق و بیان مسئله ٬یکی از تصمیمیات مهمی که در پیش روی هر پژوهشگری قرار دارد انتخاب نمونه است٬ نمونه ای که باید نماینده جامعه ای باشد که پژوهشگر قصد تعمیم یافته های تحقیق خود به آن جامعه را دارد.
اگر محقق پژوهش خود را بر تمامی افراد جامعه اجرا کند روش او سرشماری خواهد بود یعنی محقق باید تمامی افراد جامعه را تک تک مورد برسی و آزمون قرار دهد.
اما چون اکثر پژوهشگران توان و زمان اجرای پژوهش بر کل جامعه را ندارند به همین دلیل پژوهش خود را محدود به نمونه کوچکی می سازند.
تعریف جامعه
"جامعه عبارت است از مجموعه ای از افراد یا واحدها که دارای حداقل یک صفت مشترک باشد و تعریف جامعه آماری باید جامع و مانع باشد"
تعریف نمونه گیری
"انتخاب تعدادی از افراد ٬ حوادث ٬ و اشیا ء از یک جامعه تعریف شده به عنوان نماینده آن جامعه "
اولین قدم در نمونه گیری تعریف جامعه مورد نظر است و هدف نوعی نمونه گیری است که تمام افراد جامعه جهت انتخاب شدن شانس برابر داشته باشند.
دلایل استفاده از نمونه گیری
۱- جلوگیری از اتلاف وقت محقق
۲- صرفه جویی در منابع مالی و هزینه
تعیین حجم نمونه
هر چه حجم یا اندازه نمونه بزرگترباشد میزان اشتباهات در نتیجه گیری کم میشود و بر عکس هر چه تعداد نمونه محدود باشد مقدار اشتباهات زیادتر است٬ بنابر این زمانی که محقق سطح بالاتری از اطمینان یا معنی دار بودن آماری را ملاک ارزیابی اطلاعات تحقیق خود قرار میدهد لازم است حجم نمونه او بزرگتر انتخاب شود.
لذا اگر هر عضو در جامعه مادر دقیقا مشابه عضو دیگر باشد آنگاه انتخاب نمونه ای با حجم یک عضو هم کافی است. حجم نمونه باید به اندازه ای باشد که نتایج حاصل عینا با نتایج همان مطالعه در جامعه ای که نمونه از آن انتخاب شده است برابر باشد.
در شرایط ذیل انتخاب نمونه با اندازه بزرگ ضروری است :
۱- زمانی که در تحقیق متغیرهای کنترل نشده زیادی وجود دارند
۲- هنگامیکه پیش بینی تفاوت یا همبستگی پایین است . در تحقیقاتی که انتظار داریم برای گروههای مختلف تفاوت اندکی در متغیر وابسته بدست آوریم ٬ یا در مطالعاتی که به منظور تعیین ارتباط صورت می گیرند و همبستگی پایین مورد انتظار است.
۳- زمانی که گروههای انتخاب شده باید به زیر گروههای دیگری تقسیم شوند.
۴- زمانی که جامعه مورد نظر بر اساس متغیر های مورد مطالعه نامتجانس است.اگر کاملا شبیه هم باشند انتخاب نمونه ای با حجم یک نفر کافی است.
۵- زمانی که وسیله پایایی برای اندازه گیری متغیر وابسته وجود ندارد.پایایی ابزار اندازه گیری بدان معنا است که هر گاه این ابزار در شرایط و زمانهای مختلف بکار رود ٬ آزمودنیهای یکسان دارای نمره های مشابهی گردند.
اشتراک در:
پست‌ها (Atom)